Zaimplementowanie do porządków prawnych państw członkowskich przepisów dyrektywy o sygnalistach miało nastąpić do 17 grudnia 2021 r. Wszystkie kraje Unii Europejskiej były zobowiązane w tym terminie do przygotowania projektów ustaw krajowych, a w następstwie do ich uchwalenia. Jak to wyglądało w praktyce?
Dyrektywa unijna o ochronie sygnalistów - jaki jest jej cel?
Państwa członkowskie UE od dawna zastanawiały się jak usprawnić system zgłaszania nieprawidłowości w organizacjach (tzw. whistleblowing), bez angażowania organów ścigania w sytuacji, kiedy nie jest to konieczne. Chodziło i chodzi o to by usprawnić funkcjonowanie firm i pracodawców publicznych w sektorach najbardziej narażonych na nieprawidłowości.
Weźmy pod lupę np. sektor zamówień publicznych, gdzie ryzyko popełnienia przestępstwa jest spore. Przeciętny Kowalski widząc pewne nieprawidłowości, nie do końca mógł wiedzieć, jak powinien postąpić. A zgłoszenie takiej sprawy do właściwych organów ścigania wymaga nie tylko złożenia zeznań i podpisania ich własnym nazwiskiem przez sygnalistę, ale prowadzi lub może prowadzić do wszczęcia postępowania przygotowawczego przez te służby i pociągnięcia do odpowiedzialności osób odpowiedzialnych za naruszenia prawa, którym można było w ramach wewnętrznego postępowania prowadzonego przez pracodawcę zapobiec. Dzięki wdrożeniu dyrektywy whisteblowing, pracodawcy będą mieli formalne narzędzia do rozwiązywania swoich problemu na najniższym szczeblu, nie „piorąc brudów” na zewnątrz.
Czy Polska jako jedyna nie zaimplementowała przepisów o ochronie osób zgłaszających nieprawidłowości w terminie? Otóż nie. Proces ten opóźnił się w większości krajów Unii Europejskiej.
Które kraje UE wdrożyły już projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa?
Kraje wiodące prym w uchwaleniu ustawy to Dania i Szwecja. W tych krajach podmioty publiczne, także jednostki samorządu terytorialnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników oraz podmioty prywatne zatrudniające powyżej 250 pracowników, utworzyły już wewnętrzne kanały zgłoszeń sygnalistów i system ten działa odpowiednio od 24 czerwca i 29 września 2021 r. Pozostałe kraje UE, w tym Polska, nie zdążyły uchwalić ustaw krajowych w przewidzianym w dyrektywie terminie.
Kiedy zatem możemy spodziewać się uchwalenia przepisów o ochronie sygnalistów w Polsce? Powinno to nastąpić w niedługim czasie. W świetle zapowiedzi Ministerstwa Technologii i Rozwoju, odpowiedzialnego za przygotowanie projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, przepisy powinny zostać wprowadzone do porządku prawnego pod koniec I kwartału 2022 r.
Jest to dobry czas na przygotowanie własnych procedur zgłaszania przypadków naruszenia prawa w organizacjach, a także wyboru wewnętrznego kanału dokonywania zgłoszeń. Zwłaszcza, że projekt polskiej ustawy nie odbiega (bo nie może) od założeń dyrektywy unijnej.
Dłuższy czas na dostosowanie się do nowych regulacji (do 2 lat od wejścia w życie ustawy) – będą mieli wyłącznie pracodawcy prywatni zatrudniający od 50 do 249 pracowników.
17.10.2022
