Było tak od samego początku, kiedy część środowisk prawniczych i organizacji pozarządowych podnosiła głosy, że brak anonimowości zgłoszeń będzie zniechęcał do ich dokonywania. Obawiano się, że wprowadzenie instytucji whistleblowingu, który nie zakłada raportowania anonimowego, może nie osiągnąć swojego celu poprawy skuteczności egzekwowania prawa. My równiez odnieśliśmy się do tej kwestii w naszym wcześniejszycm wpisie: Czy istnieje obowiązek przyjmowania zgłoszeń od anonimowych sygnalistów?
Nie inaczej stało się przy okazji opublikowania ostatniego projektu ustawy o ochronie sygnalistów z dnia 26 lutego 2024 r. Choć niektóre zmiany w projekcie z punktu widzenia swoich konsekwencji dla pracodawców są nieporównywalnie istotniejsze, wśród podmiotów prawnych objętych ustawą po raz kolejny pojawiło się pytanie „co z tą anonimowością?”
Co zmienił nowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów w podejściu do anonimowości zgłoszeń?
Nowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów z 26 lutego 2024 r. nie zmienił niczego, jeśli chodzi o podejście do anonimowości zgłoszeń. Zgłoszenia były i nadal są w planowanych przepisach fakultatywne. To dany podmiot prawny lub organ publiczny będą podejmować decyzję, czy umożliwią dokonywanie zgłoszeń w formie anonimowej czy nie.
Novum w projekcie ustawy jest to, że o anonimowości zgłoszeń należy wprost przesądzić w ustanawianej przez podmiot lub organ procedurze zgłoszeń.
Tematu anonimowości nie można przemilczeć w przyjmowanych w organizacji przepisach, regulujących sposób przyjmowania zgłoszeń, prowadzenia postępowań wyjaśniających oraz podejmowania działań następczych, bo jest to obligatoryjny element procedury. Podmioty prawne oraz organy publiczne muszą wyraźnie określić tryb postępowania ze zgłoszeniami anonimowymi. Ale mogą to zrobić dowolnie.
Określenie trybu postępowania z anonimowymi informacjami o naruszeniu prawa sprowadza się do wskazania czy zgłoszenia te będą podlegały rozpatrzeniu, czy w stosunku do nich nie będą podejmowanego dalsze kroki.
Czy firmy i instytucje publiczne mają obowiązek przyjmowania i rozpatrywania anonimowych zgłoszeń?
Firmy ani instytucje publiczne nie mają obowiązku przyjmowania i rozpatrywania zgłoszeń dokonanych w formie anonimowej. O rozpatrywaniu lub nierozpatrywaniu zgłoszeń anonimowych muszę jednak przesądzić w ustanawianej przez siebie procedurze.
Faktem jest, że wielu potencjalnych sygnalistów z obawy o własne bezpieczeństwo nie decyduje się na dokonywanie zgłoszeń, kiedy wymagane jest ujawnienie swojej tożsamości. Właśnie tym obawom ma zapobiec ustawa o ochronie sygnalistów, która przewiduje cały katalog środków ochronnych, w tym zakaz podejmowania działań odwetowych.
Z drugiej jednak strony nie należy być naiwnym, że z możliwości sygnalizowania naruszeń prawa będą korzystać wyłącznie osoby w dobrej wierze, z dobrymi intencjami i wyłącznie w interesie publicznym. Pokusa uzyskania ochrony przed pracodawcą w związku z dokonanym zgłoszeniem może być dla części osób największą zachętą. Tyle że ochrona przewidziana w ustawie o sygnalistach ani nie jest absolutna, ani nie chroni przez zwolnieniem z pracy w sytuacji, kiedy są ku temu uzasadnione przesłanki. Natomiast dokonanie zgłoszenia informacji nieprawdziwych rodzi odpowiedzialność prawną sygnalisty i może też prowadzić do naruszenia praw innych osób, za co sygnalista również może odpowiadać.
Podejmując decyzję o przyjmowaniu i rozpatrywaniu zgłoszeń anonimowych, możemy narazić się na otrzymywanie zgłoszeń nieprawdziwych, błahych lub pieniaczych, co z pewnością nie poprawi egzekwowania prawa, a może skutecznie utrudnić obsługę zgłoszeń. Nie bez znaczenia jest także trudność uzyskania dodatkowych informacji od anonimowego zgłaszającego, gdy przekazane informacje są niewystarczające do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Istnieje spore ryzyko, że zgłoszenia anonimowe mogą być częściej wykorzystywane w złej wierze, gdyż anonimowy sygnalista może pozostawać w przekonaniu, że nie poniesie konsekwencji swojego zgłoszenia, skoro nie wiadomo kim on jest.
Ustawa o ochronie sygnalistów nie ma na celu faworyzowania sygnalistów. Zachęta dla dokonywania zgłoszeń ma na celu ochronę interesu publicznego. Zgłoszenia sygnalistów mogą też poprawić sytuację w środowisku pracy, ale nie mają umożliwić wykorzystywanie tego narzędzia do zapewnienia sobie jakiejś „super-ochrony” czy inicjowania zbędnych postępowań wyjaśniających, których koszty prowadzenie ponosi podmiot prawny.
Anonimowość sygnalisty a odpowiedzialność prawna
Zgłoszenie sygnalisty może być bezprawne, a sygnalista celowo przekazujący informacje nieprawdziwe będzie ponosił odpowiedzialność prawną. Aby jednak tak się stało, dane sygnalisty muszą być możliwe do ustalenia. Anonimowe zgłoszenia od sygnalistów uniemożliwią pracodawcy zabezpieczenie się przed niezgodnymi z ustawą zgłoszeniami.
Polecamy sprawdzić także hasło: "anonimowość sygnalisty" w naszym słowniczku pojęć związanych z ustawą o sygnalistach.
19.03.2024
